Më shumë se një dekadë u deshën që kosovarët më në fund ta gëzojnë të drejtën e udhëtimit në botën evropiane.
E pikërisht sot, që nga ndërrimi i mot-moteve qytetarët kanë mundësinë ta festojnë fillimin e vitit 2024 në zonën Schengen.
Rruga e Kosovës për të fituar liberalizimin
Gjithçka nisi në janar të vitit të 2012. Fillimisht, negociatat e para për liberalizimin e vizave i filloi komisionerja Evropiane për Punët e Brendshme, Cecilia Malmstrom, e cila vizitoi Kosovën me qëllimin që ta paraqiste një plan për dialog rreth kësaj çështje.
Ndërkohë, qysh prej atëherë kanë filluar që ndaj Kosovës të vendosen kritere, në mënyrë që ato të plotësohen që qytetarët të kenë të drejtë udhëtimi. Kriteret vazhdimisht me kalimin e kohës ndryshonin, por përgjigja negative jo.
Gjatë rrugës, për Kosovën këto kritere janë parë me “sy të ngopur” e janë cilësuar të tepërta për realizim. Përveç kushteve administrative e teknike, Kosova u detyrua nga BE që gjatë rrugës të përfshijë edhe çështjet politike.
Katër vite më vonë, konkretisht më 4 maj të vitit 2016 për Kosovën ishte “i gatshëm” liberalizimi i vizave. Sipas Komisionit Evropian, qytetarët e Kosovës që atëherë do të udhëtonin lirshëm. Por, edhe pse Komisioni dhe Parlamenti Evropian i thanë “po” miratimit për liberalizim potencial të vizave, prapë Këshilli i Ministrave të BE-së nuk u bind.
Anëtarët e Këshillit nuk u bindën me arsyetimin se disa nga vendet anëtare të BE-së vlerësonin se Kosova ende nuk kishte arritur lartësinë e rekomanduar sa i përket luftimit të korrupsionit dhe krimit të organizuar.
E premtimet për çdo vit se lëvizja e lirë do të nodhë nuk mungonin as nga udhëheqësit e institucionëve të Kosovës.
Kosova, dikur arriti që ta vërtetojë se kishte plotësuar pothuajse të gjitha “kriteret e tepërta”, por gjatë rrugës sërish pati një tjetër kusht. Asaj radhe u kushtëzua me ratifikimin e marrëveshjes së Demarkacionit me Malin e Zi. Drejtë realizimit të marrëveshjes u pa haptazi që kriteret ishin vendosur mbi çështje politike.
Deri në vitin 2018, Kosova arriti që ta ratifikojë atë marrëveshje, por BE edhe asaj radhe “tradhtoi” marrëveshjen. Kështu BE veproi gjatë, duke mos e mbajtur premtimin për vite me radhë, që për pasojë la peng liberalizimin për qytetarët.
Qysh nga ai vit, Kosova i kishte përmbushur të gjitha kushtet për liberalizimin e vizave, sipas Komisionit Evropian. Por, sërish ishin disa vende anëtare që shprehnin rezerva, që për pasojë prapë nuk u mundësua konfirmimi i plotë për liberalizim.
Ndërkohë, Komiteti për Liritë Qytetare, Drejtësi dhe Çështje të Brendshme (LIBE), në vitin 2019 votoi për fillimin e negociatave me Këshillin e BE-së, për të vazhduar me hapat e mbetur drejt liberalizimit. Më 28 mars u mbajt leximi i parë nga ana e Parlamentit Evropian. Në atë periudhë 331 eurodeputetët kanë votuar pro, 126 kundër dhe 12 kanë abstenuar. Si pasojë e kësaj, Këshilli nuk ka ndërmarrë mendimin e Parlamentit dhe rrjedhimisht procesi ishte bllokuar.
Tri vite pas, saktësisht në tetor të 2022-tës, u realizua takimi i Grupit Punues për Viza. Në atë takim u diskutua për liberalizim brenda Këshillit, që Kosova asnjëherë më parë nuk kishte arritur deri në atë pikë, pra brenda procesit vendimmarrës të BE-së. Atë ditë të gjitha vendet anëtare kishin “mbështetur” e “mirëpritur” gjerësisht liberalizimin. Pas dy muajsh, ishin ambasadorët e BE-së që vulosën liberalizimin e vizave për Kosovën, si hapi i fundit.
Gjatë atij viti, ajo vulë mbylli procedurën teknike për liberalizim, duke “shpresuar” që në muajt e ardhshëm të mbetej vetëm votimi formal në seancën plenare të Parlamentit Evropian dhe Këshillit për Punë të Brendshme.
Gjithashtu, në liberalizimin e vizave “mollë sherri” konsiderohej edhe procesi i dialogut Kosovë – Serbi, që sot e asaj kohe ende nuk është arritur normalizimi i plotë i marrëdhënieve mes të dyja palëve.
Kosova nuk u dorëzua deri në nënshkrimin e liberalizimit
Kosovarët ishin të vetmit qytetarë të Ballkanit Perëndimor, të cilët nuk mund të udhëtonin lirshëm.
Por, Kosova nuk u dorëzua deri në miratimin e plotë për liberalizim, ku hapat përfundimtar arritën pas 12 viteve.
Më 9 mars të 2023-tës, Këshilli i Ministrave ka miratuar njëzëri liberalizimin, ku pas këtij hapi kishte mbetur edhe miratimi në seancën plenare të Parlamentit Evropian, që parashikohej përsëri përkrahje me unanimitet. Derisa, dy javë më pas, me 47 vota pro, 8 kundër dhe 4 abstenime, Komisioni për Drejtat Civile, Drejtësi dhe Punët e Brendshme (LIBE) dha miratimin përfundimtar të legjislacionit që t’ia mundësojë qytetarëve lëvizjen e lirë.
Kosova shënon rekord në historinë e procesit të liberalizimit
Kosova është vendi i vetëm, procesi i të cilit zgjati me më së shumti vite në historinë e liberalizimit të vizave. Qysh prej fillimit të negociatave e deri në lëvizjen e lirë u dashen plot 12 vite. Përkundër që procesi i liberalizimit në Shqipëri ka zgjatur vetëm tri vite, ndërsa në Serbi dy.
Qytetarëve të Kosovës, më 18 prill të 2023-tës Parlamenti Evropian ua miratoi përfundimisht liberalizimin e vizave. Miratimi u bë pa votim, pasi që nuk kishte asnjë kundërshtim. Gjithashtu, pas këtij miratimi ishte bërë e qartë se zbatimi i vendimit nuk do të shtyhet më larg se sot. Ky vendim kishte qenë i lidhur me Sistemin Evropian i Informacionit dhe Autorizimit të Udhëtimit (ETIAS) të udhëtimit në Evropë.
Rregullorja 2023/850 që mundëson liberalizimin, më 25 prill u publikua në gazetën zyrtare të BE-së e veçse hyri në fuqi më 15 maj 2023.
Ndodhi heqja e vizave për shtetasit e Kosovës, por gjithashtu më pas KE propozoi që vizat të hiqen edhe për bartësit e pasaportave të Republikës së Serbisë, të cilët banojnë në Kosovë. Pra, Komisioni propozoi që të ndryshohet vendimi për liberalizimin e vizave për shtetin serb. Por kjo gjë u kundërshtua nga Qeveria e Kosovës, e cila tha se qytetarët serbë që jetojnë në Kosovë mund të lëvizin lirshëm në BE vetëm me pasaportën e Kosovës.
Çfarë nënkupton liberalizimi?
Liberalizimi i vizave nënkuptohet atëherë kur arrihet një marrëveshje mes një shteti dhe Bashkimit Evropian, ku më pas mundësohet leja e udhëtimit pa vizë. Kjo marrëveshje nuk përfshin leje pune të çfarëdoshme apo mundësi për të jetuar në një nga shtet që janë pjesëmarrëse në marrëveshje.
Kosovarët që ia mësyjnë Evropës
Me liberalizimin e vizave tashmë qytetarët e vendit kanë të drejtë të udhëtojnë lirshëm në shtetet e Bashkimit Evropian, sikurse Belgjika, Austria, Bullgaria, Danimarka, Estonia, Finlanda, Franca, Greqia, Gjermania, Holanda, Hungaria, Italia, Kroacia, Letonia, Lituania, Luksemburgu, Malta, Polonia, Portugalia, Qipro, Republika Çeke, Rumania, Sllovakia, Sllovenia, Suedia. Po ashtu, kosovarët mund të udhëtojnë edhe në disa vende që janë nënshkruese të marrëveshjes, ani pse nuk janë anëtare të BE-së, siç janë Islanda, Norvegjia, Zvicra e Lihteshtajni.
Por, kosovarët nuk mund të udhëtojnë në Spanjë edhe pse është në zonën Schengen, pasi që ky vend nuk i njeh pasaportat e Kosovës.
Kushtet për udhëtarët
Qytetarët para se të udhëtojnë në zonën Schengen duhet të plotësojnë edhe disa kushte të tjera. Pasaporta biometrike, dëshmi mbi qëllimin e udhëtimit, dëshmi mbi qëndrimin si rezervimi i hotelit ose vendin ku do të qëndrojnë detajet e udhëtimit, duke përfshirë rezervimin e biletës kthyese e nëse udhëton me veturë, dokumentet e nevojshme të veturës, e dëshmi se kanë mjete të mjaftueshme financiare.
BE do ta vëzhgojë Kosovën
Edhe përkundër marrëveshjes, Kosova vazhdimisht do të jetë nën vëzhgimin e BE-së. Sepse, liberalizimi i vizave nuk është vendim i vlefshëm pafundësisht, prandaj mbetet që situata të rivlerësohet.
Bazuar në marrëveshje, Bashkimi Evropian ka “mekanizmin e pezullimit të vizave”. Pra, Kosova do jetë në rrezik të pezullimit të liberalizimit përkohësisht në qoftë se udhëtarët keqpërdorin lëvizjen pa viza.
